oxoweb487943
oxoweb487943

De Russische informatieoorlog: trollen en agents of influence

door Jason Walters.

Wie veel tijd op sociale media doorbrengt zal ze vast weleens zijn tegengekomen: personen die discussies proberen te kapen of te ontregelen met agressieve ad-hominem aanvallen. In het jargon worden deze personen internettrollen genoemd.  Het betreft veelal vage accounts, maar soms ook bekende of minder bekende journalisten. De laatste jaren is er een nieuw soort troll op het toneel verschenen, de zogenaamde ‘Kremlin-troll’. Deze Kremlin-trollen zijn anti-Westers, pro-Russisch, en leggen zich toe op het verspreiden van Russische propaganda zoals berichten van Sputnik en Russia Today.

De opkomst van dergelijke trollen is geen toeval, maar maakt deel uit van de Russische informatieoorlog. Het internet is daarbij een medium dat het Kremlin ongekende mogelijkheden biedt om een wereldwijd massapubliek te bereiken.

De term ‘Russische informatieoorlog’ omvat volgens de NAVOzowel ‘computer netwerk operaties, psychologische operaties, strategische communicatie, het verwerven van invloed, alsook inlichtingen, contra-espionage, maskirovka (misleiding), desinformatie, elektronische oorlogsvoering, het platleggen van communicatiesystemen en navigatiemiddelen, psychologische druk en het vernietigen van de digitale infrastructuur van de vijand.’ Samen genomen vormt dit ‘een geheel van systemen, methoden, en doelstellingen om de perceptie en het gedrag van de vijand, de bevolking en de internationale gemeenschap op alle niveaus te manipuleren.’

Nu is het concept van ‘informatieoorlog’ niet bepaald nieuw. De Chinese wijsgeer Sun Tzu (6e eeuw voor Christus) stelde al dat hoogste vorm van oorlogsvoering het onderwerpen van de vijand is zonder te hoeven vechten. Tijdens de Koude Oorlog gebruikten beide blokken ook al informatie als wapen om de vijand te ondermijnen. Wat wel nieuw is, is dat moderne communicatiemedia de informatieoorlog een veel prominentere plaats hebben gegeven: het internet biedt staten de mogelijkheid om de wereldopinie direct te beïnvloeden en is volgens sommigen daarmee belangrijker geworden dan gewapend conflict.

De afgelopen jaren hebben de Russen de mogelijkheden die het internet biedt tot informatieoorlog en subversie gedemonstreerd: van DDoS aanvallen op Estland, die de internetinfrastructuur van het land plat wisten te leggen2, tot het openlijk interveniëren in de Amerikaanse presidentsverkiezingen door middel van hackaanvallen en het lekken van informatie die schadelijk was voor presidentskandidaat Hillary Clinton via frontgroep Wikileaks3.

Het meest prominente aspect van de Russische informatieoorlog gericht op een Westers publiek betreft echter de inzet van zogenaamde trollen (accounts die door mensen worden beheerd) en bots. Deze valse accounts doen zich voor als gezaghebbende bronnen en delen desinformatie van propagandakanalen als Russia Today en Sputnik. Daarnaast bemoeien trollen zich actief in debatten met als doel om deze te ontregelen en standpunten die tegen de Russische visie ingaan aan te vallen. Doordat trollen vaak in groepen opereren, weten ze de illusie te wekken dat er een wijd gedragen consensus bestaat ten aanzien van de door hen gepropageerde standpunten. Ook vallen zij personen aan die wat anders zeggen, meestal journalisten en beleidsmakers, met op de persoon gerichte aanvallen en met het doel hun geloofwaardigheid te beschadigen.

Nu is het fenomeen van de trol geen onbekend verschijnsel op internet. Veel internetgebruikers maken zich schuldig aan trollen, en gebruikers van websites als 4chan hebben er zelfs een sport van gemaakt. Het Kremlin heeft echter dit fenomeen echter in een wapen om weten te smeden in de informatieoorlog.  Zo bedient het zich van professionele trollen die opereren vanuit ‘trol-fabrieken’. De meest bekende van deze trol-fabrieken is het Internet Research Agency in Sint-Petersburg dat meer dan 400 werknemers in dienst in heeft4. Volgens oud-werknemers heeft het bedrijf het fenomeen van trollen geïndustrialiseerd: voor iets meer dan 600 euro per maand draaien werknemers diensten van 12 uur. Hierbij dienen ze zich aan quota te houden, bijvoorbeeld door minimaal 150 commentaren op artikelen te leveren of een bepaald aantal artikelen te delen. Ze richten zich zowel op een binnenlands als een buitenlands publiek. Het doel van hun werkzaamheden is om oppositieleden zwart te maken, Putin te prijzen en Russische propaganda te delen op kanalen als Twitter, Facebook en Instagram. De vrouwelijke trollen gebruiken daarvoor opvallend vaak profielfoto’s van knappe mensen, veelal foto’s van modellen en acteurs.

Naast professionele trollen gebruiken de Russen nog een ander wapen in hun informatieoorlog: de zogenaamde agents of influence5. Een agent of influence is een individueel persoon of een organisatie die gebruikt wordt door inlichtingendiensten om informatie of een narratief te verspreiden in de hoop de publieke opinie te beïnvloeden. Het betreft vaak personen met een zeker gezag, zoals journalisten, opiniemakers, wetenschappers of oud-politici, maar ook frontgroepen zoals vredesorganisaties tijdens de Koude Oorlog, en ‘privacygroepen’ vandaag de dag. Er zijn verschillende soorten agents: zo zijn er controlled agents die direct aangestuurd worden, trusted contacts, een ander woord voor collaborateurs en unwitting agents, ook bekend als ‘nuttige idioten’. Deze laatste categorie is zich er niet van bewust te fungeren als kanaal van een inlichtingendienst.

Een bekend voorbeeld van een agent of influence was de Amerikaanse journalist Walter Duranty, die in de jaren ’30 nog een Pulitzer prijs ontving voor zijn onderzoeksjournalistiek in de Soviet Unie onder Stalin. Zijn artikelen bleken pure propaganda voor Stalin te zijn6. Een bekend hedendaags voorbeeld is onderzoeksjournalist Glen Greenwald van The Intercept.

In een recent onderzoek van de RAND Corporation wordt de de Russische propaganda gekarakteriseerd als een ‘brandslang van leugens'7. De sociale media maken het mogelijk om desinformatie snel, continu, en op een enorme schaal te verspreiden. De leugens die verspreid worden, bevatten vaak een kern van waarheid, maar er zijn ook voorbeelden bekend van complete leugens. Zo circuleerde er begin 2016 een verhaal over een Russisch meisje dat in Berlijn door migranten verkracht zou zijn. Dit verhaal bleek achteraf volledig verzonnen8.Een ander kenmerk van Russische propaganda is dat het niet eens de moeite neemt om consistent te zijn. Zo circuleerden er meerdere complottheorieën over het neerschieten van het vliegtuig MH17. Het doel van het verspreiden van dergelijke evidente leugens lijkt er vooral op om verwarring te zaaien en de waarheid te begraven onder een stortvloed van leugens en complottheorieën.

Het is niet duidelijk wat de voordelen van Rusland op korte termijn zijn van de informatieoorlog. Het lijkt er veeleer op dat het een subversieve lange-termijn strategie betreft. Het uiteindelijke doel lijkt te er op te zijn gericht verwarring en verdeeldheid te zaaien onder zijn vijanden: de vertrouwensband tussen Westerse overheden en zijn burgers te ondermijnen, de media in diskrediet te brengen en Westerse bondgenootschappen als de NAVO te ondermijnen. Het cynisch en doelbewust circuleren van leugens en halve waarheden lijkt er vooral als doel te hebben het onderscheid tussen waarheid en valsheid te ondermijnen: als bronnen van informatie met scepsis behandeld dienen te worden, dan zal dit ook de geloofwaardigheid van betrouwbare bronnen aantasten.

De aard van open samenlevingen en de prominente rol van het internet in de hedendaagse informatievoorziening, betekenen dat het probleem  van de informatieoorlog structureel van aard is. Het is daarom aan veiligheidsdiensten en beleidsmakers om nieuwe en creatieve oplossingen te vinden voor dit probleem. Een van de eerste stappen daarbij is om het grote publiek bewust te maken van de dreiging.

https://toinformistoinfluence.com/2016/12/05/handbook-of-russian-information-warfare/
http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6665145.stm
http://www.politico.com/story/2016/12/fbi-russia-hacking-help-trump-232755
http://www.nytimes.com/2015/06/07/magazine/the-agency.html?_r=0
https://en.wikipedia.org/wiki/Agent_of_influence
http://www.nytco.com/new-york-times-statement-about-1932-pulitzer-prize-awarded-to-walter-duranty/
http://www.rand.org/pubs/perspectives/PE198.html
http://observers.france24.com/en/20160128-fake-video-german-woman-kidnapping-rape-russia
http://www.stopfake.org/en/the-most-comprehensive-guide-ever-to-mh17-conspiracies/